It is hereby decreed that every weekday, even the grayest Tuesday, has the right to become a Sunday morning.
Een serie overdenkingen gebaseerd op “Os Estatutos Do Homem”
van de Braziliaanse dichter en verdediger van de AmazoneThiago de Mello (1926-2022)
Met de alom groeiende maatschappelijke tegenstellingen en geopolitieke veranderingen lijkt de mate van onze vrijheid steeds meer afhankelijk te zijn van de gemeenschap waartoe we behoren. Deze verschuiving in hoe we vrijheid beleven, beïnvloed door onder meer culturele achtergronden, leidt tot conflicten. Ik onderzoek in een serie overdenkingen deze dynamiek, waarin uiteenlopende wereldbeelden steeds vaker met elkaar in botsing komen. Voor wie het nog niet doorhad, vrijheid is geen vanzelfsprekendheid (meer), maar een blijvende uitdaging die onze toekomst bepaalt.
Manifest
In april 1964 verzette de Braziliaanse dichter Thiago de Mello zich tegen de uitsluitingen en repressie van de junta met de parodie “Os Estatutos do Homem”. Dit werk, meer dan een halve eeuw later een van de meest vertaalde gedichten ter wereld en nog altijd actueel, biedt niet alleen een kritische blik op de toenmalige dictaturen in Latijns-Amerika, maar dient ook als een manifest voor mensenrechten en harmonie.
“Os Estatutos do Homem” parodieert de “Atos Institucionais” (“Institutionele Wetten”) van de militaire dictatuur, die vrijheden beperken. Thiago de Mello countert deze repressie door een alternatief, menselijk “permanent instituerend decreet” van poëtisch verzet te formuleren.
Het gedicht promoot positieve waarden in plaats van beperkingen en herinnert ons aan de waarde van vrijheid en de noodzaak om deze niet als vanzelfsprekend te beschouwen.
Os Estatutos Do Homem
(Ato Institucional Permanente)
Artigo II.
Fica decretado que todos os dias da semana,
inclusive as terças-feiras mais cinzentas,
têm direito a converter-se em manhãs de domingo.
The Statutes of Man
(A Permanent Act of Law)
by Thiago de Mello, Santiago do Chile, april 1964
Article II.
It is hereby decreed that every weekday,
even the grayest Tuesday,
has the right to become a Sunday morning.
In Artikel II van “Os Estatutos do Homem” gebruikt de dichter een antithetische redenering. Dit is een retorische strategie waarbij tegenstellingen worden benadrukt om een argument kracht bij te zetten, een contrast te verduidelijken of een dialectisch proces te stimuleren.
Centraal staat de symboliek van de zondagochtend, de “manhãs de domingo”. Deze zondagochtenden vertegenwoordigen vreugde, vrijheid, rust en harmonie. Door te stellen dat zelfs de “meest grijze dinsdagen” (“terças-feiras cinzentas”), symbool voor onderdrukking, zwaarmoedigheid of verdriet, recht hebben op transformatie, bekritiseert Thiago de Mello indirect de censuur en mensenrechtenschendingen onder het Braziliaanse militaire regime (1964-1985). Hij roept op tot weerbaarheid en herdefinieert de dagelijkse strijd als een kans voor verandering. Daarbij maakt hij gebruik van metaforen zoals tijd (werkweek = routine, versus zondag = rust en vervulling), kleur (grijs = leegte, versus ochtendlicht = hoop) en recht – de transformatie van dagen wordt een fundamenteel “recht”, parallel aan de mensenrechtenprincipes in de Braziliaanse Grondwet (art. 5º) en de “Universele Verklaring van de Rechten van de Mens”.
Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, Artikel 1
Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen.
De beeldspraak in Artikel II versterkt de verbinding met Artikel I van de “Universele Verklaring van de Rechten van de Mens”, die gelijkheid in waardigheid benadrukt. Het stelt dat geen enkele dag – en daaruit voortvloeiend, geen enkel mens – uitgesloten mag worden van hoop. Het gedicht herformuleert mensenrechten in poëtische termen: waar juridische teksten discriminatie verbieden, decreteert De Mello, door de transformatie van tijd, universele toegang tot licht en vreugde als fundamentele levensvoorwaarden.
Engelse vertaling “Os Estatutos do Homem” door © Robert Márquez & Trudy Pax
Literatuur: Complexity in the Statutes of Man Thiago de Mello, by © Cássia Maria Bezerra do Nascimento (Universidade Federal do Amazonas, 2014)
Lazy Sunday Afternoon in Manaus, Amazonas (2022)
