It is hereby decreed that every weekday, even the grayest Tuesday, has the right to become a Sunday morning.
Een serie overdenkingen gebaseerd op “Os Estatutos Do Homem”
van de Braziliaanse dichter en verdediger van de AmazoneThiago de Mello (1926-2022)
Met de alom groeiende maatschappelijke tegenstellingen en geopolitieke veranderingen lijkt de mate van onze vrijheid steeds meer afhankelijk te zijn van de gemeenschap waartoe we behoren. Deze verschuiving in hoe we vrijheid beleven, beïnvloed door onder meer culturele achtergronden, leidt tot conflicten. Ik onderzoek in een serie overdenkingen deze dynamiek, waarin uiteenlopende wereldbeelden steeds vaker met elkaar in botsing komen. Voor wie het nog niet doorhad, vrijheid is geen vanzelfsprekendheid (meer), maar een blijvende uitdaging die onze toekomst bepaalt.
Manifest
In april 1964 verzette de Braziliaanse dichter Thiago de Mello zich tegen de uitsluitingen en repressie van de junta met de parodie “Os Estatutos Do Homem”. Dit werk, ruim een halve eeuw later een van de meest vertaalde gedichten ter wereld en nog altijd actueel, biedt niet alleen een kritische blik op de toenmalige dictaturen in Latijns-Amerika, het dient ook als een manifest voor mensenrechten en harmonie. Het gedicht promoot positieve waarden in plaats van beperkingen en herinnert ons aan de waarde van vrijheid en de noodzaak om deze niet als vanzelfsprekend te beschouwen, ook en vooral in het licht van hedendaagse autoritaire praktijken.
Os Estatutos Do Homem
(Ato Institucional Permanente)
Artigo II.
Fica decretado que todos os dias da semana,
inclusive as terças-feiras mais cinzentas,
têm direito a converter-se em manhãs de domingo.
The Statutes of Man
(A Permanent Act of Law)
by Thiago de Mello, Santiago do Chile, april 1964
Article II.
It is hereby decreed that every weekday,
even the grayest Tuesday,
has the right to become a Sunday morning.
In Artikel II van “Os Estatutos do Homem” gebruikt de dichter een antithetische redenering. Dit is een retorische strategie waarbij tegenstellingen worden benadrukt om een argument kracht bij te zetten, een contrast te verduidelijken of een dialectisch proces te stimuleren.
Centraal staat de symboliek van de zondagochtend, de “manhãs de domingo”. Deze zondagochtenden vertegenwoordigen vreugde, vrijheid, rust en harmonie. Door te stellen dat zelfs de “meest grijze dinsdagen” (“terças-feiras cinzentas”), symbool voor onderdrukking, zwaarmoedigheid of verdriet, recht hebben op transformatie, bekritiseert Thiago de Mello indirect de censuur en mensenrechtenschendingen onder het Braziliaanse militaire regime (1964-1985). Hij roept op tot weerbaarheid en herdefinieert de dagelijkse strijd als een kans voor verandering. Daarbij maakt hij gebruik van metaforen zoals tijd (werkweek = routine, versus zondag = rust en vervulling), kleur (grijs = leegte, versus ochtendlicht = hoop) en recht – de transformatie van dagen wordt een fundamenteel “recht”, parallel aan de mensenrechtenprincipes in de Braziliaanse Grondwet (art. 5º) en de “Universele Verklaring van de Rechten van de Mens”.
Deze beeldspraak versterkt de verbinding met Artikel I van de “Universele Verklaring”, die gelijkheid in waardigheid benadrukt, door te stellen dat géén enkele dag – en daaruit voortvloeiend, voorbij de metafoor, géén enkel mens – uitgesloten mag worden van hoop. Het gedicht herformuleert mensenrechten in poëtische termen: waar juridische teksten discriminatie verbieden, decreteert De Mello universele toegang tot licht en vreugde.
Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, Artikel 1
Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen.
Het gebruik van juridische terminologie (“fica decretado”) in “Os Estatutos do Homem” parodieert de “Atos Institucionais” (“Institutionele Wetten”) van de militaire dictatuur, die vrijheden beperkten. Artikel II countert deze repressie door een alternatief, menselijk “permanent instituerend decreet” van poëtisch verzet te formuleren.
De metafoor sluit aan bij latere artikelen, zoals Artikel III, over “open ramen” (transparantie) en “zonnebloemen in de schaduw” (volharding), samen een visioen van veerkracht tegen onderdrukking.
Het benadrukt de universele boodschap via de transformatie van tijd van collectieve emancipatie en het recht op vreugde als fundamentele levensvoorwaarden.
Engelse vertaling “Os Estatutos do Homem”: Robert Márquez & Trudy Pax
Lazy Sunday Afternoon in Manaus, Amazonas (2022)
