De vraagstukken waarmee het Amazonegebied kampt, bestaan uit een complex samenspel van factoren. De Britse schrijver en journalist George Monbiot schreef hierover al begin jaren negentig in zijn boek ‘Amazone – De ondergang van het regenwoud’. Hij gaat daarin onder andere de route na die het illegaal, in reservaten gekapt, tropisch hardhout volgt, tot aan de detailhandel in Europa. Ook staat hij uitgebreid stil bij de beplantingsmethoden waarmee de inheemse volken, en dan met name de Kayapó, het woud naar hun hand zetten, en ontzenuwt daarmee tegelijkertijd het sprookje als zou het regenwoud in Brazilië ongerepte natuur zijn. Dat is het dus niet. Maar het is ook niet de grote botanische tuin die sommigen er in willen zien. Ik sprak hierover met Hans ter Steege, hoogleraar Tropical Forest Diversity and Tree Traits aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
Hans ter Steege was betrokken bij een onderzoek naar de blijvende effecten van de domesticatie van pre-Columbiaanse planten op de samenstelling van het Amazonewoud. ‘Het Amazonewoud is gedeeltelijk de nalatenschap van zijn verdwenen bewoners’, aldus een van de auteurs van een publicatie over dit onderwerp in 2017 in Science. Het verhaal over het Amazonewoud, het grootste regenwoud op aarde, als maagdelijke oerbos is volgens dit onderzoek een mythe. Door bepaalde boomsoorten te cultiveren heeft de inheemse bevolking in de loop van de geschiedenis in delen van het woud duidelijk een stempel gedrukt op de samenstelling ervan, zo blijkt uit het onderzoek. Ik vroeg Hans ter Steege op wat voor wijze het onderzoek tot nieuwe inzichten had geleid over de invloed van menselijk handelen op de samenstelling van het Amazone regenwoud. Was de kennis van de inheemse volken over de werking van het hen omringende ecosysteem zo groot, dat ze dat konden sturen?
Hans ter Steege: “Ons onderzoek laat de schaal zien waarop de Amazone door mensen is veranderd. We hebben daarbij het gehele gebied bekeken, niet slechts een plek. Het is zeker geen grote botanische tuin. Het bos werd vooral veranderd op de plekken waar mensen woonden. In grote delen was de bevolking best groot en dan zijn de veranderingen dus ook groot. In andere delen was dat veel minder. Ik denk niet dat men kon sturen. De bevolkingsdichtheid was te laag om wezenlijk alle bos te kunnen veranderen. Toch zijn ook eerder in de geschiedenis al vrij grote delen ontbost. Ook in centraal Amerika. Heel veel bos in Guatemala en Yucatan is in feite oud secundair bos.”
Zou het regenwoud zonder de menselijk beïnvloeding uit het verleden nu minder waardevol zijn geweest? Volgens Ter Steege zeker niet. “Dan zouden er ook circa 16.000 soorten bomen voorkomen, alleen zouden sommige soorten een wat beperktere verspreiding hebben, omdat ze niet door mensen door de hele Amazone verspreid waren, zoals bijvoorbeeld cacao.”
De hele publicatie in Science vind je hier.