Foto: Door branden vernietigd Amazonewoud in officieel beschermd gebied in de Braziliaanse staat Amazonas (oktober 2018) © Daniel Beltrá / Greenpeace
Van wie is de Amazone? Voor de Braziliaanse president Jair Bolsonaro is er op deze vraag maar één antwoord mogelijk. “De Amazone is van ons”, beklemtoonde hij onlangs nog eens tijdens een ontbijt met buitenlandse journalisten.
De meeste Brazilianen zijn het met deze opvatting eens. Want of je nu voor of tegen Bolsonaro bent, of het milieu en het tropisch regenwoud je nu wel of niet ter harte gaan, de Amazone – het leeuwendeel, tweederde – is van hen, de Brazilianen. Zo hoor ik al dertig jaar, ook voor Bolsonaro, al die tijd dat ik naar en door de Amazone reisde.
In de periode van de protesten tegen en later de afzetting van president Dilma Rousseff van de linkse Arbeiderspartij werd mij op internet door aanhangers van haar te verstaan gegeven dat ik als journalist in de Amazone niets te zoeken had. Ik zou, in verband met de bodemschatten van de Amazone – olie werd genoemd – voor de CIA en de Hongaars-Amerikaanse zakenman Soros werken en moeten worden “gedeporteerd”. Dezelfde “Amazone is van ons” retoriek, inclusief uithalen naar Greenpeace (“Greenpiss”), als nu door de rechtse Bolsonaro wordt uitgedragen.
De Braziliaanse president noemt de claim van Brazilië op de Amazone in het belang van het land. Buitenlandse mogendheden en organisaties die kritiek hebben op de Braziliaanse, niet-duurzame, economische exploitatie van het regenwoud hebben alleen maar belangstelling voor de biodiversiteit van het woud om het, zo betoogt hij, “in de toekomst zelf te kunnen exploiteren”.
De steun van Bolsonaro voor de, door economische motieven gedreven, verdere ontbossing van het regenwoud en zijn aanvallen op de milieuhandhaving hebben geleid tot een toename van bosvijandige activiteiten in het Amazonegebied, vooral veeteelt, mijnbouw en illegale houtkap.
Volgens satellietdata, zoals geanalyseerd door het Braziliaanse Nationale Instituut voor Ruimte Onderzoek (INPE), steeg de ontbossing van het Braziliaanse deel van de Amazone de afgelopen maanden sterk in vergelijking met 2018. Bolsonaro betitelde deze gegevens tijdens het journalistenontbijt evenwel als “leugens” en beloofde de directeur van INPE op het matje te roepen. Het doet denken aan recente maatregelen in de Verenigde Staten, waar ambtenaren van president Trump, die alles wat hem niet bevalt als “fake news” bestempelt, het woord “klimaatverandering” verwijderden uit persberichten van de U.S. Geological Survey. “Ons is duidelijk gemaakt dat we de klimaatverandering niet meer in persberichten mogen noemen. Ze zullen niet worden geautoriseerd”, aldus een federale onderzoeker daar, die anoniem wilde blijven uit angst voor represailles, op de website Science.
Net als in vergelijkbare omstandigheden Trump, weigerde Bolsonaro consequenties te trekken uit zijn opmerkingen. Een uitnodiging van de directeur van INPE, Ricardo Galvão, om de beschuldiging van “leugens” in zijn gezicht te herhalen, wees Bolsonaro af. De president zei dat hij niet met Galvão wilde praten en rechtvaardigde zichzelf door te zeggen dat hij zich zorgen maakte over gegevens die het land “zouden kunnen schaden” en die “negatieve propaganda” zijn voor Brazilië in het buitenland.
Ook Bolsonaro’s minister van wetenschap en technologie, de voormalige astronaut Marcos Pontes, trok de door INPE gepubliceerde ontbossingsgegevens in twijfel. Pontes wil “gedetailleerde informatie over de onbewerkte gegevens, de toegepaste methodologie en welke belangrijke veranderingen deze factoren aanbrengen”. Dit was een tweede klap in het gezicht van INPE-directeur Ricardo Galvão, die hoopte op de steun van de minister, die “immers altijd heeft verklaard dat de kwestie van ‘ontbossing’ van de Amazone eerder wetenschappelijk dan politiek is en altijd vertrouwen heeft getoond in de gegevens van INPE.” De Braziliaanse klimaatwetenschapper Antonio Nobre schrijft in een notitie op Facebook over de ontstane commotie dat Pontes terecht zegt dat “resultaten betwisten en hypothesen bespreken (…) normale en gezonde elementen zijn voor de ontwikkeling van de wetenschap”. Nobre: “Het punt is echter dat Bolsonaro geen wetenschapper is, en een ontbijt met buitenlandse correspondenten geen ‘normaal en gezond moment voor de ontwikkeling van wetenschap’.” Bolsonaro zelf gooide nog eens extra olie op het vuur door te zeggen dat de directeur van INPE “als de gegevens alarmerend zijn, hij (INPE-directeur Galvão – CCE) op zijn minst vanuit een houding van verantwoordelijkheid, respect en patriottisme naar zijn directe baas, in dit geval de minister, had moeten gaan en zeggen: ‘Kijk minister, we hebben hier gegevens die we openbaar moeten maken, wees daarop voorbereid’.” Galvão antwoordde dat “hij drie weken lang geprobeerd had om een audiëntie bij de minister te hebben om over de ontbossingsgegevens te praten”. Die hield echter de boot af.
Volgens Jair Bolsonaro is ontbossing in de Amazone een gevoelig onderwerp dat een hinderpaal kan zijn bij overeenkomsten tussen het land en internationale partners. Om die reden wil de president nu dat INPE meldingen van ongunstige gegevens voortaan “coördineert” met overheidsfunctionarissen voordat ze worden bekendgemaakt.
Bolsonaro herhaalt in deze zaak de tactiek die eerder is toegepast door de presidenten Jose Sarney en Dilma Rousseff, schrijft Marcelo Leite in de Braziliaanse krant Folha de S.Paulo. Jose Sarney, tijdens wiens bewind (1985-1990) de vernietiging van de Amazone grote internationale aandacht kreeg, bracht opzettelijk verkeerde gegevens naar buiten. Dilma Rousseff gaf als president (2011-2016) steeds meer ruimte aan ruralisten – grootgrondbezitters en hun vertegenwoordigers – en hun tegen de Amazone gerichte agenda. Zij wachtte met het openbaar maken van cijfers, die als gevolg van die politiek een toename van de ontbossing lieten zien, tot na de verkiezingen van 2014 die haar een tweede termijn moesten brengen.
Bolsonaro laat bij zijn actie tegen de ontbossingscijfers van INPE onvermeld dat de hele regering steeds heeft ontkend dat de ontbossing de afgelopen maanden enorm is toegenomen, geëxplodeerd. Zo antwoordde Teresa Cristina, de minister van landbouw, op een vraag van Folha de S.Paulo over de toegenomen ontbossing dat “we eerst moeten kijken wat de wetenschap daarover zegt, we moeten harde gegevens hebben”. Antonio Nobre respondeerde daarop: “Alsof INPE niet de hoogste kwaliteit wetenschap beoefent en dit soort ontbossingsgegevens niet al bestaat sinds de vorige eeuw. Iemand moet deze mensen uitleggen dat de gegevens, geschiedenis, kaarten en methodologie wereldwijd openbaar zijn en beschikbaar op de Terra Brasilis-website. Iedereen heeft daar toegang en kan zien wat er gebeurt. Je kunt het niet onder het tapijt schuiven.”
De inzet van Bolsonaro en zijn minister van milieu Ricardo Salles om de gebieden van inheemse volkeren in Brazilië, waar de ontbossingscijfers van oudsher laag zijn, open te stellen voor commerciële land- en mijnbouw, zal de ontbossing de komende tijd waarschijnlijk nog verder versnellen.
Wetenschappers zijn het er voor het merendeel over eens dat de toekomst van de Amazone, ’s werelds grootste regenwoud en de thuisbasis van een van de hoogste concentraties biodiversiteit, direct verbonden is met de toekomst van onze planeet. Zo absorbeert het Amazone-regenwoud meer koolstofdioxide (CO2) dan welke andere plek en heeft de hydrologische cyclus van het regenwoud een grote invloed op het klimaat van de aarde
Gezien het belang van de Amazone voor de stabiliteit van het klimaat op de planeet, zal elke internationale afspraak voor klimaatactie rekening moeten houden met overheidsbeleid dat daarop van invloed is. Het mag dan ook geen verbazing wekken dat de internationale gemeenschap kritiek heeft op Bolsonaro’s kortzichtige benadering van het Amazonegebied, en dat tot uitdrukking brengt door middel van clausules in de onlangs gesloten handelsovereenkomst tussen de EU en het Mercosur-blok van Latijns-Amerikaanse landen.
De overeenkomst met de EU belooft de economie aan beide kanten van de Atlantische Oceaan te stimuleren door een geïntegreerde markt van 780 miljoen consumenten te creëren. Als onderdeel van hun streven naar duurzame ontwikkeling hebben EU-leiders de toegang tot hun markt afhankelijk gesteld van de handhaving van multilaterale regels en verplichtingen, waaronder het Klimaat Akkoord van Parijs uit 2015. “EU-leiders kunnen de EU-Mercosur-overeenkomst gebruiken als een transnationaal mechanisme om landen aan te spreken op het schenden van hun milieuverplichtingen en zelfs op het omarmen van antidemocratische praktijken als die hun handelspartners kunnen schaden”, schrijft Danielle Hanna Rached, professor internationaal recht bij de stichting Getulio Vargas in Rio de Janeiro op de website Taipei Times. Overigens zie ik dit laatste de Franse president Macron eerder doen dan de Nederlandse premier Rutte. Nederland, en dan met name het Nederlandse bedrijfsleven, is al tot over de oren betrokken bij de ontwikkeling van de Corredor Norte, een snelle sojaroute vanuit de deelstaat Mato Grosso via de Amazone naar de havens in het noorden van het land. Nederlandse bedrijven adviseerden de Braziliaanse overheid om een nieuwe spoorlijn aan te leggen, Ferrogrão (Graanrail), 1142 kilometer rails dwars door inheemse gebieden en natuurparken. Lees mijn artikel: De sojaroute.
De verklaring “De Amazone is van ons” is staatsrechtelijk waar. Echter, in de geglobaliseerde wereld van nu kunnen en moeten landen elkaar aanspreken op beleid met gevolgen die zich ver buiten de nationale grenzen uitstrekken.
Zoals gezegd heeft Bolsonaro een fixatie voor zijn Amerikaanse ambtgenoot. Hij draagt met trots de bijnaam ‘Trump of the tropics’. Bolsonaro is in veel opzichten een copycat, maar zoals in menig slechte film doet ook hier de copycat er nog een schepje bovenop. Hij verdedigt marteling en de militaire dictatuur. En, zo weet de Braziliaanse president zeker, hij “vervult een missie van God”. Zijn tweede naam is Messias, volledig Jair Messias Bolsonaro. Zijn aanhangers noemen hem ‘de Mythe’.
Bronnen: Science, The Guardian, Folha de S.Paulo, Taipei Times, Antonio Nobre: Bolsonaro versus INPE
NAWOORD
Meer dan vijftig wetenschappers uit alle regio’s van Brazilië hebben zich georganiseerd om op toegankelijke wijze antwoorden te geven op door de wetenschap, op basis van de beste onderzoekgegevens, aangekaarte kwesties. De niet-partij gebonden groep, Coalizão Ciência e Sociedade, Coalitie van Wetenschap en Maatschappij, bestaat uit onderzoekers met relevante wetenschappelijke expertise die een bijdrage willen leveren aan de dialoog tussen wetenschappelijke bevindingen en de vragen van de samenleving hierover. De groep stelt zich ten doel “een tegengif te zijn voor nepnieuws, een contrapunt voor een onafhankelijk perspectief, degelijk en altijd gebaseerd op wetenschappelijk bewijs”, aldus bioloog Alexander Turra van het Instituut voor Oceanografie van de Universiteit van São Paulo (USP) in een interview met de krant O Estado de S. Paulo.
De groep zal artikelen schrijven, ter publicatie in de pers of in gerenommeerde wetenschappelijke tijdschriften zoals Science, evenals brieven gericht aan de president zelf en zijn ministers. Ook willen de wetenschappers gebruik maken van sociale media om met het publiek te communiceren.
De coalitie werkt onder andere samen met de twee belangrijkste wetenschappelijke instellingen van het land, de Braziliaanse Maatschappij voor de Vooruitgang van de Wetenschap (SBPC) en de Braziliaanse Academie van Wetenschappen (AB)C, om gezamenlijke en bredere actie binnen de nationale academie te bevorderen.
Paulo Artaxo, hoogleraar atmosferische fysica aan de Universiteit van São Paulo en permanent lid van het Intergouvernementele Panel voor Klimaatverandering (IPCC), zegt dat de brieven en artikelen niet bedoeld zijn om de positie van de overheid te ondermijnen, maar om mensen te laten zien welke risico’s bepaalde problemen met zich mee kunnen brengen. Voor hem moet de samenleving “veerkrachtig” zijn om de schade in dergelijke situaties te minimaliseren.
Laatste nieuws: Directeur Ricardo Galvão van het agentschap voor ruimteonderzoek (INPE) is vrijdag 2 augustus door minister Pontes van Wetenschap ontslagen.
Bron: O Estado de S. Paulo
Vond je het artikel interessant, boeiend, de moeite waard om te lezen? Zo ja, mogen wij je dan om een kleine gunst vragen?
Wij hebben je hulp nodig…
Banzeiro is de rockende golfslag van een boot op de Amazone. Banzeiro is een onafhankelijk nieuwskanaal dat zich toelegt op de belangrijkste verhalen over de Amazone, een belangrijk klimaatcontrolecentrum van de wereld.
Artikelen op Banzeiro lees je gratis. Vind je de artikelen de moeite waard? Dan kun je jouw waardering laten zien door een kleine bijdrage te doen. Als veel lezers dit doen, kan Banzeiro artikelen blijven maken over de Amazone en het klimaat. Daarom wil ik je vragen: doneer je waardering.
Elke bijdrage, groot of klein, die we ontvangen van lezers zoals jij, gaat direct naar de financiering van de journalistiek van Banzeiro.
Met iDEAL kun je via de beveiligde omgeving van je eigen bank de golfslag van Banzeiro ondersteunen. Dank je.
€
Doneer € -