Foto: Caio Reisewitz, Casa Canoas, 2013 (Foto beschikbaar gesteld door Huis Marseille, Amsterdam)
Drie woorden, drie Portugese woorden vormen de titel van de eerste tentoonstelling van de Braziliaanse kunstenaar en fotograaf Caio Reisewitz (São Paulo, 1967) in Nederland: ‘Florestas, favelas & falcatruas’, ‘Bossen, krottenwijken & bedrog’.
In 2006 logeerde ik een paar dagen bij ‘de dichter van het woud’ Thiago de Mello in diens huis aan de Rio Andirá, niet ver van het Amazonestadje Barreirinha waar hij in 1926 werd geboren. De open houten constructie van het gebouw, in 1978 ontworpen door zijn vriend de architect Lúcio Costa, liet het huis bijna als vanzelf deel uitmaken van de natuur van het omringende regenwoud. Het huis werd woud en het woud werd huis, in ieder geval voor een deel. Toen ik er was stond het water in de rivier hoog en vissen zwommen aan onze voeten. Er waren vogels, veel vogels, grote en kleine, en ze zongen, en ‘s-avonds was er het theater van tussen de bomen oplichtende vuurvliegjes en een vogelspin die majestueus over de dakbalken boven onze hoofden danste. Het was een magische plek, een plek van verwondering.
Harmonie
Ik moest aan bovenstaande denken toen ik in het tuinhuis van Huis Marseille keek naar Casa Canoas van de Braziliaanse fotograaf en kunstenaar Caio Reisewitz . Het werk maakt deel uit van de tentoonstelling ‘Florestas, favelas & falcatruas. Casa Canoas toont een binnenopname van de betonnen villa die de beroemde architect (en collega van Lúcio Costa) Oscar Niemeyer in 1951 voor zichzelf bouwde in Rio de Janeiro. Dit Casa das Canoas staat in São Conrado, grenzend aan de bekende wijken Ipanema en Copacabana. Net als zijn collega Lúcio Costa later met het huis van Thiago de Mello in Barreirinha, wilde Niemeyer een relatie van harmonie creëren tussen het huis en zijn natuurlijke omgeving. In de fotocollage Casa Canoas die Caio Reisewitz in 2013 maakte, rekt de kunstenaar de verhouding op en ‘verplaatst’ een deel van de buitenflora voorbij de fysieke grenzen van beton en glas naar binnen.
Constructie en deconstructie
De Braziliaan Caio Reisewitz is kunstenaar, geen fotograaf, zegt hij zelf. Hij studeerde aan de kunstacademies van Mainz en São Paolo. Drie woorden, drie Portugese woorden vormen de titel van zijn eerste tentoonstelling in Nederland: ‘Florestas, favelas & falcatruas’. Florestas is het Portugese woord voor bossen, zoals het tropisch regenwoud in de Amazone, een gebied met een rijke biodiversiteit dat van cruciaal belang is voor het klimaat. Favelas zijn de typische Braziliaanse krottenwijken die vaak daar ontstaan waar de uitdijende stad en de natuur elkaar ontmoeten. En dan is er falcatruas, dat staat voor fraude, bedrog, zwendel. De combinatie van deze drie woorden is in de Braziliaanse werkelijkheid geen vreemde. Ze komt vaak voor. Zo ook in het werk van Caio Reisewitz, in de monumentale foto’s die hij met een groot formaat camera op locatie heeft gemaakt. In die foto’s reflecteert hij – ik citeer uit het persbericht – “op de constructie en deconstructie van zijn land, en vooral op het conflict dat op de achtergrond daarvan staat”. Een voorbeeld is de controverse rond de Belo Monte waterkrachtcentrale in de Xingu rivier in de Braziliaanse deelstaat Pará. Door de bouw, onder management van onder andere het Nederlands-Braziliaanse ingenieursbureau Arcadis Logos, dreigen grote delen regenwoud te verdwijnen en daarmee de leefwereld en de cultuur van de mensen – inheemse volken en anderen – die er wonen. Reisewitz nam in 2013 een video op in het Amazone vloedbos bij het door de stuwdam bedreigde stadje Altamira en maakte daar een negen minuten durende loop van, die van een fraaie esthetische eenvoud is.
Hybride structuren
Hoewel ze daar vaak mee worden geassocieerd, staan de ontmoetingen van krotten en flora in het werk van Caio Reisewitz niet alleen voor sociaal en ecologisch conflict. Zo staan voor hem de bouwsels, waarmee mensen die vanuit het platteland naar de stad trekken zich een onderkomen maken, voor een soort modernistische schoonheid die zich op organische wijze ontwikkelt en verder groeit. Hybride structuren lopen in elkaar over en delen van krottenwijken duiken op in de schaduwen van het regenwoud of mengen zich met stedelijke architectuur. Niets in het werk van Caio Reisewitz is wat het op het eerste gezicht lijkt, zelfs niet in de directe registraties die hij ook maakt. Zo is een ogenschijnlijk geconstrueerde werkelijkheid in een opname van de watervallen van Iguaçu echt, maar blijkt een foto van een ongerepte wildernis een 200 jaar oude door mensenhanden aangelegde botanische tuin in Belém te tonen.
Elk van de prachtig geprinte werken van Caio Reisewitz bevat een zeker spanningsveld. Dit is direct voelbaar, maar het is niet meteen duidelijk wat de bron is. Daarvoor is meer nodig dan een oppervlakkige beschouwing. Kijken met aandacht is wat Reisewitz van zijn publiek vraagt. Daarmee reikt hij een levensregel aan die een sleutel kan zijn naar een wereld van verwondering, binnen en buiten het museum.
Bij de tentoonstelling ‘Florestas, favelas & falcatruas’ is de publicatie ‘Disorder’ verschenen, uitgegeven door Ediciones Polígrafa, met teksten in het Engels en Frans door Nanda van den Berg (Huis Marseille) en Jean-Luc Monterosso (Maison Européenne de la Photographie).