De geluidsopname legt vast, maar het is de auditieve waarnemer die betekenis geeft — luisteren als bewuste, kritische keuze.
Lawrence English is een Australische geluidskunstenaar en componist uit Brisbane. Hij is de drijvende kracht achter het label Room40, een toevluchtsoord voor mensen die met hun oren durven reizen. Voor English is geluid opnemen niet slechts registratie van klanken, maar een ontdekkingsreis waarbij hij met aandacht en precisie zoekt naar de verborgen lagen van het akoestisch landschap. Alleen of samen met andere muzikanten en geluidskunstenaars onderzoekt hij hoe geluid ons verbindt met de wereld.
Field recording gaat verder dan pure vastlegging: het draait om open en nieuwsgierig luisteren naar alle geluiden — van muziek tot stilte — die een omgeving kenmerken. Overal om ons heen is geluid te horen, zelfs in stilte zelf. Zoals de Duitse avant-garde band Einstürzende Neubauten dat in 2000 uitdrukte met hun album “Silence Is Sexy”, is stilte ook onderdeel van het geluid dat ons omringt. Met “Silence is Sexy” exploreerde Neubauten stilte, geluid en de spanning daartussen. Frontman Blixa Bargeld liet zich inspireren door John Cage en zijn iconische “4’33’’”. Daarin staan stilte en omgevingsgeluiden centraal. Maar in “Silence is Sexy” is stilte niet zomaar de afwezigheid van geluid. Het wordt een krachtig, zintuiglijk en zelfs erotisch element.
Klank is wellicht de belangrijkste bron die ons verbindt met onze wereld, zelfs meer dan ons zicht. Toch lijken we steeds minder goed te kunnen of willen luisteren, naar elkaar, naar de natuur, en naar het leven dat dagelijks aan ons voorbijgaat.
Stille dialoog
Luisteren is voor English meer dan horen; het is een actieve, bewuste dialoog met de omgeving. Met deze zogenoemde “stille dialoog” wordt een zachte, vaak onuitgesproken wisselwerking bedoeld — een gesprek zonder woorden, maar met volle aandacht. Het is luisteren zonder spreken, waarbij stilte en geluid samen een betekenisvol geheel vormen. Ondanks dat deze dialoog stil is, zorgt juist die stilte voor een diepere gevoeligheid. Voor Lawrence English en anderen die met field recording werken is luisteren een intieme ontmoeting met de omgeving, een betrokken wisselwerking waarin op stille wijze een diepe verbinding ontstaat tussen mens, klankwereld en locatie.
In 2010 werkte hij samen met de Oostenrijkse musicus en klankkunstenaar Werner Dafeldecker, bekend om zijn experimentele en improvisatie-georiënteerde muziek. Samen maakten zij opnamen in een van de meest afgelegen gebieden op aarde: Antarctica. Deze field recordings vormden de basis voor meerdere projecten, waaronder het gezamenlijke album “Shadow of the Monolith” (2014) en English’ soloalbums “Viento” (2012) en “WhiteOut” (2025). Het resultaat is een veelzijdige en gelaagde verkenning van het Antarctische landschap, waarin natuurkracht, akoestische ruimte en menselijke waarneming voortdurend met elkaar in wisselwerking staan.
Over die expeditie zei English in een interview dat ik een paar jaar geleden met hem had: “Antarctica was ecologisch gezien een plek met een ongekende intensiteit. Ik was er op twee Argentijnse bases: Marambio Station, op een eiland voor de kust van het schiereiland, voelde al een paar kilometer buiten de basis ongelooflijk verlaten. (…) Er was die ongelooflijke kracht van de natuurlijke wereld, zoals het weer, dat de hele tijd radicaal aan het veranderen was. Enkele van de meest diepgaande zintuiglijke belevingen, lichamelijke indrukken, die ik ooit heb gehad, zijn in die tijd op die locatie geweest.”
Ook op de tweede basis, Esperanza Base, vertelde hij, waren de omstandigheden indrukwekkend. Esperanza Base is een Argentijns onderzoeksstation Esperanza in Hope Bay op het schiereiland Trinity en een van de enige twee civiele nederzettingen op Antarctica. English: “Die locatie is de thuisbasis van duizenden broedende Adélie pinguïns en Gentoo pinguïns. En er zijn daar zeehonden en zeeleeuwen. Het bruist van leven. Het was een radicaal contrast met de Marambio basis. Maar ook, een zeer dynamische plek om te zijn in termen van hoe snel het weer kan veranderen. Je moet in dat soort omgevingen steeds oplettend zijn. Soms kun je je gewoon nergens verstoppen. En het is goed om daar af en toe aan herinnerd te worden.”
Het eerste album dat Antarctica opleverde was “Viento”, dat zich richt zich op de extreme weersomstandigheden, vooral de kracht van wind, stormen en blizzards rond Marambio en Esperanza. “Viento” vangt de overweldigende energie en het gevoel van isolatie die daarmee gepaard gaan en biedt zo een rauwe, meeslepende luisterervaring van Antarctica als een onherbergzaam landschap. Naast “Viento (Antarctica)” bevat het album ook een deel “Viento (Patagonia)”, met opnamen uit ‘Een land van zwarte mist en wervelstormen’ zoals de streek in het zuiden van Chili en Argentinië wel wordt genoemd. De mens is nietig in Antarctica en Patagonië. De enige die hier iets te zeggen heeft is de wind: El “Viento”. En dat laat hij horen ook.
Nietig versus groots
Het onlangs uitgekomen “WhiteOut” is van een andere orde. Het album voert reizigers met hun oren eveneens door en over het ijzige landschap van Antarctica, maar richt zich daarbij meer op alledaagse geluiden die tijdens dezelfde periode zijn vastgelegd. Met bescheiden middelen is zo een diepe, natuurgetrouwe en atmosfeerrijke geluidswereld neergezet, een intens en bijna abstract klanklandschap. Op het album klinken windvlagen, krakend ijs, ruis en subtiele natuurgeluiden, die samen een verstilde, haast aanraakbare sfeer creëren en het poolgebied op unieke wijze tot leven brengen.
Een whiteout is niet hetzelfde als een sneeuwstorm, maar ze komen deels wel samen voor. Een sneeuwstorm is een periode van zware sneeuwval en/of harde wind waarbij sneeuw vaak horizontaal wordt verplaatst. Een whiteout is een weersverschijnsel waarbij oriëntatie en zicht extreem worden beperkt; de omgeving wordt volledig wit en zelfs de horizon is niet meer zichtbaar, waardoor het onderscheid tussen lucht en bodem verdwijnt. (bron: meteo-julianadorp.nl)
Het verloop van “WhiteOut” bestaat uit acht opeenvolgende nummers, samen 38 minuten, die in elkaar overlopen. De geluidslagen roepen het gevoel op van een eindeloze whiteout, in overeenstemming met de titel van het album.
Opener “Hercules” start op met geraas. De titel verwijst waarschijnlijk naar het militaire transportvliegtuig Lockheed C-130 Hercules, dat wereldwijd staat voor kracht en doorzettingsvermogen in situaties waar mensen afhankelijk zijn van hulpverlening en transport door weer en wind, vaak onder zware en onvoorspelbare omstandigheden. De track gaat naadloos over in “A Prayer” en “Thaw”. De luisteraar bevindt zich inmiddels in de lucht en in het krachtige, harde en ‘roarende’ geluid van propellers en cockpitcommunicatie. “Peak Transport”: het gevoel van transport en beweging voert naar Esperanza Station. Daar is het geluid van water, vogels en glinsteringen hoorbaar. Er klinken socialiserende Adélie-pinguïns en mogelijk de diepe klanken, rauw en dynamisch, waarmee Antarctische pelsrobben communiceren. Vervolgens steekt in “The Outside From Within” de wind op, die luid over het onverbiddelijk landschap giert en de reiziger en explorer confronteert met hun nietigheid, en met de grootsheid van de natuur. Dit is tevens prachtig weergegeven in het bijgesloten booklet met foto’s.
“WhiteOut” nodigt uit tot geconcentreerd en aandachtig luisteren. Deze houding staat ook centraal in English’ proefschrift The Listener’s Listening waarmee hij in 2017 promoveerde tot Doctor in de Filosofie (PhD) aan de Queensland University of Technology in Australië. De focus ligt daarin op auditieve praktijken en geluidsstudies. In zijn proefschrift onderzoekt English luisteren als een persoonlijke én politieke handeling. Hij noemt dit “relational listening”: een wijze van auditief waarnemen waarbij de luisteraar actief betrokken is en de relatie tussen klank, ruimte en beleving centraal staat. Deze manier van waarnemen vertelt geen verhaal, maar draait om directe, zintuiglijke beleving – een bewuste en persoonlijke manier om de wereld te horen.
Samen vormen “Viento” en “WhiteOut” een tweeluik dat zowel de brute kracht als de verstilde, aandachtige dimensies van Antarctica belicht. Waar “Viento” de fysieke intensiteit van het landschap hoorbaar maakt, richt “WhiteOut” zich op het luisteren zelf en de wijze waarop aanwezigheid, stilte en zelfs de meest minimale beweging een omgeving kunnen laten spreken.
Tijdcapsule
“Shadow of the Monolith” ontstond uit een samenwerking tussen Werner Dafeldecker en verscheen twee jaar na “Viento”. Het is een muzikale verkenning van schaal en ruimte. De klanken bewegen van uiterst subtiel en intiem naar groots en overweldigend. De natuurlijke geluiden, eveneens opgenomen op het Antarctisch Schiereiland, zijn in de studio in Brisbane elektroakoestisch bewerkt. Dat leverde een compositie op met microscopische texturen en verschuivende frequenties en afwisselend momenten van diepe stilte en plotselinge intensiteit: een geluidslandschap dat voortdurend schakelt tussen licht en donker, rust en turbulentie, werkelijkheid en verbeelding. De dynamiek van het album sluit enigszins aan bij “Viento”, maar “Shadow of the Monolith” positioneert zich toch vooral als zelfstandig document naast English’ solo tweeluik.
Samen vormen de drie albums een intrigerend klankportret van Antarctica. Niet als decor, maar als een levend systeem waarin luisteren gelijkstaat aan deelnemen.
Dit portret lijkt tegelijkertijd een in memoriam, een drietraps tijdcapsule uit het verleden. Vijftien jaar na de opnamen is het ijs van Antarctica door klimaatverandering op veel plekken niet meer dan een vage herinnering en worden de Adelie pinguïns bedreigd door het smelten van zee-ijs en veranderingen in hun voedselbronnen.
Literatuur:
Lawrence English – The Listener’s Listening
Jon Buckland – A Quietus Interview > The Strange World Of… Room40
C. Cornell Evers – Lawrence English: “De jungle is nooit stil”
