Geographie der Pflanzen in den Tropen-Ländern; ein Naturgemälde der Anden
De Duitse geograaf, natuurvorser en ontdekkingsreiziger Alexander von Humboldt (1769 – 1859) was een uitzonderlijk observator die zijn sterke interesse koppelde aan een scherp waarnemingsvermogen. Zijn vermogen om de wereld diep in het gezicht te kijken, leidde tot baanbrekende inzichten over de onderlinge verbondenheid in de natuur en inspireert tot op heden wetenschappers en kunstenaars. In zijn voetspoor treden, bewust of onbewust, de Argentijnse componist en saxofonist Miguel Angel Crozzoli en de Poolse soundrecordist Izabela Dłużyk.
Humboldt’s benadering van observeren ging verder dan alleen kijken; hij verbond zich diep met de plekken die hij bezocht. Hierbij deed hij niet alleen wetenschappelijke metingen, maar ervoer hij de natuur ook met gevoel. Deze holistische aanpak stelde hem in staat om betekenisvolle ervaringen op te doen en verbanden te leggen die anderen over het hoofd zagen.
Humboldt was een voorstander van de Romantische filosofie. Hij gebruikte het woord ‘kosmos’ om de orde en schoonheid van de natuur te beschrijven; zijn boek ‘Kosmos’ handelde over de verhouding tussen mens en natuur. Hij benadrukte de noodzaak om de natuur met gevoel te ervaren, naast het meten en observeren.
Zijn visie werd onder meer gevormd door zijn vriendschap met Johann Wolfgang von Goethe. Van Goethe leerde Humboldt dat kunst onontbeerlijk was voor een goed begrip van de wonderen der natuur. Dit leidde tot Humboldt’s overtuiging dat wetenschap gecombineerd moest worden met emotionele reacties op de natuur, waarbij eerbied en bewondering een belangrijke rol speelden.
Hij focuste zich op de onderlinge samenhang van natuurlijke elementen en het begrijpen van het ‘web van het leven’, zoals Humboldt-biograaf Andrea Wulf schrijft in haar boek ‘De uitvinder van de natuur’. Deze synthese van rationele inzichten, verbeelding en esthetische ervaring vormde de kern van Humboldt’s wetenschappelijke methode.
Humboldt’s werkwijze was gericht op het verzamelen van gegevens die hem in staat stelden een beeld te krijgen van de natuur als geheel. Dit sluit aan bij zijn beroemde ‘Naturgemälde’, een schets gemaakt tijdens zijn beklimming van de Chimborazo-vulkaan in 1802, die een dwarsdoorsnede van de vulkaan liet zien en verschillende aspecten van de natuur integreerde. De illustratie toont de vegetatie op diverse hoogtes en bevat tabellen met gegevens over planten, luchtdruk en temperatuur. Het wordt beschouwd als een van de eerste infographics en visualiseert Humboldt’s concept van ‘Gesammt-Natur’, waarbij hij de onderlinge verbondenheid van natuurlijke elementen benadrukt. Deze innovatieve benadering legde de basis voor een holistische visie op de natuur, waarin klimaat en locatie alle levensvormen beïnvloeden.
In onze moderne tijd is Humboldt’s methode van diepgaande observatie en aanwezigheid relevanter dan ooit. Humboldt was een van de eersten die menselijke invloed op klimaatverandering opmerkte. Zijn concept van de natuur is cruciaal voor het begrijpen van hedendaagse milieuproblemen. Bovendien biedt Humboldt’s combinatie van wetenschap en emotionele verbinding met de natuur een model voor een meer geïntegreerde aanpak van milieukwesties, wat essentieel is voor het aanpakken van actuele problemen zoals de klimaatcrisis en de plundering van de Amazone.
Dat leidt tot de vraag: Zouden kunst en wetenschap meer moeten samenwerken? Ik vroeg het eerder aan de Australische componist, kunstenaar, curator en ‘philosopher of sound’ Lawrence English.
“Ik denk dat alles en iedereen met elkaar moet praten, omdat afzonderlijk minder zinvol en minder informatief is. Er moeten dialogen zijn tussen verschillende gebieden, inclusief kunst en wetenschap. Kunst kan geen directe oplossingen bieden voor wereldproblemen, maar het kan mensen aanmoedigen om anders over problemen na te denken en betere vragen te stellen.
In het hedendaagse onderwijs ligt de focus op het beantwoorden van vragen door uit het hoofd leren, maar de echte uitdaging is dat we moeten nadenken over hoe we betere vragen kunnen formuleren. Dit kan leiden tot andere antwoorden dan die we tot nu toe hebben gehad, omdat de huidige antwoorden vaak niet het gewenste resultaat opleveren.
Er moet een dialoog zijn en die dialoog moet serieus worden genomen. Beide partijen moeten erkennen wat deze dialoog moet bereiken: het herkennen van de complexiteit van onze problemen en ze niet op dezelfde manier aanpakken.”
Nieuwsgierigheid wekken en vragen oproepen door middel van emotionele transgressie is ook het doel van het album ‘Sounding Numbers’ van Miguel Angel Crozzoli.
Wetenschap en muziek
Miguel Angel Crozzoli is een Argentijnse componist, saxofonist en Ph.D. kandidaat in Culturele Studies. Hij studeerde Europese compositie en jazz in Argentinië en behaalde een master’s degree aan het Rhythmic Music Conservatory in Kopenhagen. Momenteel voert hij onderzoek uit bij het Intelligent Instruments Lab in Reykjavik, IJsland. Zijn werk richt zich op de intersectie van muziek, nieuwe technologieën, data en AI, met een focus op de rol van de kunsten in kritisch denken en perceptie.
In zijn project ‘Sounding Numbers’ wordt onderzocht hoe klimaatgegevens omgezet kunnen worden in muziek. Dit gebeurt met behulp van sonificatietechnieken, waarbij data wordt veranderd in geluid. Het album gebruikt deze technieken om klimaatgegevens en muziek te combineren, waardoor indrukwekkende klankschappen ontstaan die emoties oproepen en mensen aanzetten tot actie tegen klimaatverandering.
Crozzoli’s unieke aanpak combineert traditionele instrumenten zoals saxofoon (Miguel Angel Crozzoli, Calum Builder), cello (Ida Nørby) en contrabas (Johannes Nästesjö) met elektronica (Valeria Miracapillo) en vrouwelijke vocalisaties (Jūra Šedytė) om een bijzondere en impactvolle muzikale ervaring te creëren.
‘Sounding Numbers’ bestaat uit twee delen: ‘I Am the Forest’ en ‘I Am the Ocean’.
Crozzoli begon het project met een diepgaande analyse van gegevens over ontbossing en oceanische vervuiling, die hij omzette in geluid. Vervolgens transformeerde hij deze sonificaties in muzikale parameters om ze te integreren in zijn composities. Het werk combineert hedendaagse muziek met zogenaamde ‘data artivism’, waarbij de emotie in de perceptie van data wordt gebruikt om sociale actie te stimuleren.
Ik ben het Bos
‘I Am the Forest’ is geïnspireerd op de ecologische theorie van ‘niche hypotheses’, die de relatie tussen organismen en hun omgeving onderzoekt. Crozzoli heeft daarnaast ontbossingsgegevens van Global Forest Watch gebruikt als inspiratie voor zijn werk, waardoor het een sterke connectie heeft met actuele milieukwesties. De uitvoering creëert complexe, maar bovenal indringende geluidstructuren die de luisteraar, in de woorden van de componist, “onderdompelen in een droomachtige scène van een fictieve traditie van een mysterieuze boscultuur”.
Wie wel eens in een bos komt, weet dat het er nooit echt stil is. Tropische regenwouden met name bieden ’s nachts een waar spektakel van geluiden, met een breed scala aan dieren, waaronder kikkers, krekels en cicades, die ieder hun eigen bijdragen leveren aan de geluidsomgeving. Dit fenomeen creëert een kakofonie die het oerwoud tot leven brengt. Deze diversiteit aan geluiden is een indicator van biodiversiteit en ecosysteemgezondheid. Dit dynamische geluidslandschap is niet alleen fascinerend, maar ook cruciaal voor het behoud van biodiversiteit en de ecologische gezondheid van deze unieke ecosystemen.
Miguel Angel Crozzoli vangt deze systemen in vier muzikale delen met de aansprekende titels: ‘Breathe me in’, ‘In silent eternity’, ‘Untold and secret chants’ en ‘A bliss of immensity’.
Hij doet dat niet door het inzetten van field recordings, al lijken de indringende performances hier regelmatig wel aan te raken. Field recordings zijn opnames van geluiden uit de natuurlijke omgeving, terwijl sonificatie een techniek is om wetenschappelijk data om te zetten in geluid.
‘I Am the Forest’ wordt door de componist gepresenteerd als een installatie die zich richt op klimaatnoodtoestanden, maar hij noemt het ook een “participatieve geluidsinstallatie”. Het werk nodigt luisteraars uit om via de muziek te luisteren naar de actuele, door klimaatverandering en plundering, zorgwekkende toestand van ’s werelds bossen.
Ik ben de Oceaan
‘I Am the Ocean’ is gebaseerd op gegevens van de U.S. Environmental Protection Agency (EPA) en het boek ‘Hyperobjects’ van Timothy Morton, professor aan de Rice University in Houston, Texas.
‘Hyperobjects: Philosophy and Ecology after the End of the World’, zoals de volledige titel luidt, is een invloedrijk boek dat een nieuwe benadering van ecologie en filosofie introduceert. Het concept van hyperobjecten verwijst naar entiteiten van enorme proporties in tijd en ruimte die onze traditionele ideeën over wat een ‘ding’ is uitdagen. Voorbeelden van hyperobjecten zijn klimaatverandering, kernwapens en de hoeveelheid verpakkingsmateriaal in de wereld, die zo wijdverspreid zijn in ruimte en tijd dat ze zich onttrekken aan normale waarneming en te groot om volledig te bevatten.
Morton is een aanhanger van de objectgeoriënteerde ontologie of ‘zijnsleer’, vaak aangeduid als OOO, Object-Oriented Ontology. Hij onderzoekt vooral de overeenkomsten tussen OOO en ecologie. De sinds filosoof Immanuel Kant heersende gedachte dat de mens het middelpunt van alles is, wordt door OOO bestreden. In deze filosofie van ‘platte ontologie’ zijn dieren, planten en dingen gelijkwaardig aan de mens. Deze benadering daagt uit om de traditionele hiërarchie waarin de mens centraal staat te herzien en een meer inclusieve kijk op de werkelijkheid te ontwikkelen.
Morton onderzoekt hoe hyperobjecten ons denken, samenleven en onze ervaring van politiek, ethiek en kunst beïnvloeden. Het boek stelt dat het ‘einde van de wereld’ al heeft plaatsgevonden, waarbij concepten als wereld, natuur en milieu hun oorspronkelijke betekenis verliezen.
‘It’s The End Of The World As We Know It’ zingt Michael Stipe van de Amerikaanse rockband R.E.M. in het nummer met dezelfde titel uit 1987.
Michael Stipe, die de tekst schreef van ‘It’s The End Of The World’, vertelde dat hij vaak droomde over het einde van de wereld, maar wat er later kwam, dacht hij toen, kon alleen maar beter worden. De volledige titel luidde dan ook ‘It’s The End Of The World As We Know It (and I Feel Fine)’.
We zijn inmiddels ruim zevenendertig jaar verder en de wereld zoals wij die kennen loopt inderdaad op zijn einde. Maar dat de toekomst beter gaat worden, is zeer onwaarschijnlijk. Het internationale klimaatpanel IPCC, opgericht een jaar nadat Stipe zijn ‘einde van de wereld’ song schreef , is hier duidelijk over: Klimaatverandering is er, het kost onnoemelijk veel geld en het is dodelijk.
Morton pleit in zijn boek voor een herziening van ons denken om de huidige wereld te begrijpen en schetst een postmoderne ecologische benadering.
De compositie ‘I Am the Ocean’ van Miguel Angel Crozzoli wil de luisteraar bewust maken van de veranderingen in de oceanische systemen door wereldwijde opwarming en stijgende zeespiegels. De muziek is krachtig, allesomvattend en mysterieus, trekt de luisteraar mee in een luisterervaring waarin veranderende stromingen en stijgende getijden bijna letterlijk voelbaar zijn.
In beide composities versmelten elektronische signalen met akoestische instrumenten via geavanceerde speeltechnieken. De muziek combineert gelaagde elektronische texturen met melodische, lyrische elementen. De componist gebruikt een notatiemethode die formele partituren mengt met grafische scores. Dit maakt gecontroleerde manipulatie van muzikale materialen mogelijk, terwijl uitvoerders ruimte krijgen voor eigen creatieve interpretatie. Het doel is te komen tot een klankwereld waarvan de muzikant niet alleen uitvoerder is, maar ook als actief vormgevend element deel uitmaakt. Het resultaat is een dynamische wisselwerking tussen melodische en textuurlijke elementen, die de luisteraar onderdompelt in de, ook aanwezige, poëzie van het project.
‘Sounding Numbers’ heeft als doel nieuwsgierigheid wekken en vragen oproepen door bij het publiek bewust de grenzen van emotionele ervaringen te overschrijden en het te confronteren met onbekende of ongemakkelijke aspecten, hier de door de mens aangejaagde klimaat- en milieucrisissen.
Humboldt in het regenwoud
Humboldt’s expeditie door onder meer grote delen van het Zuid-Amerikaanse regenwoud, samen met natuuronderzoeker Aimé Bonpland (1773-1858) van 1799 tot 1804, was baanbrekend voor zijn tijd en legde de basis voor zijn revolutionaire inzichten in de natuur. Tijdens hun reis langs de Orinoco-rivier in Venezuela drongen ze diep door in onontgonnen gebieden, waar ze uitgebreide observaties maakten van de lokale ecosystemen.
Humboldt’s methodische aanpak omvatte zorgvuldige metingen van plantengroei, temperatuur en luchtdruk. Hij ontdekte het verkoelende effect van het regenwoud en begreep als eerste de cruciale rol ervan in waterbehoud en het voorkomen van bodemerosie.
Bij het Valenciameer observeerde Humboldt de negatieve gevolgen van menselijk ingrijpen, zoals ontbossing door Europese planters die leidde tot bodemerosie en klimaatveranderingen. Deze ervaringen droegen bij aan zijn visie op de natuur als een onderling verbonden systeem.
Humboldt’s holistische benadering, waarbij de natuur niet alleen wetenschappelijk werd bestudeerd maar ook met gevoel en respect werd ervaren, maakte hem tot een voorloper op het gebied van ecologie en milieubewustzijn.
In de wolken
Een Bos. Een Oceaan. Er zijn verschillen, maar ook overeenkomsten.
In 1995 reisde ik voor het eerst per boot over de Rio Solimões (Amazonerivier) naar Três Fronteiras (Drie Grenzen) in het boven Amazonegebied, waar de grenzen van Brazilië, Peru en Colombia samenkomen.
Het weer in de Amazone kan snel omslaan. Ik bevond mij in een klein bootje op een meer in Peru, net over de grens met Brazilië. Samen met een gids zocht ik naar een groot soort kaaiman die daar zou leven en die ik wilde fotograferen. Het was een heldere avond. Er was geen wolk te zien. Tot een kwartier later. We waren midden op het water. Plotseling werd het donker. Een klap. Bliksem schoot door de lucht. Voor we konden reageren, sloeg de regen keihard neer. Zo dicht was de muur van water dat ik mijn gids, die vlak voor mij zat, nauwelijks kon zien. Ook de lichtbundel van mijn Maglite lantaren verdronk in de watermassa.
De eigenschappen van wolken boven het Amazonewoud en die boven de oceanen lijken op elkaar. Door de aanwezigheid van een grote hoeveelheid vocht in de lucht en een lage concentratie van zwevende deeltjes worden de waterdruppels die door condensatie op die deeltjes ontstaan, snel groter. Ze krijgen in hoog tempo voldoende massa om omlaag te vallen. Daardoor kan het van het ene op het andere moment gaan plenzen.
De intieme jungle
Izabela Dłużyk, een blinde Poolse geluidskunstenaar, verwezenlijkte haar droom om het Amazoneregenwoud vast te leggen met haar in 2024 uitgebrachte album ‘The Amazon – Where the Moon Wept’.
De opmerkelijke titel is, volgens de linernotes van de maakster, gebaseerd op een oude legende:
“Er was eens, in een tijd waarin dieren konden spreken, dat de Zon en de Maan verliefd werden op elkaar. Helaas, zoals de tijd onthulde, was hun liefde gedoemd om nooit vervuld te worden. De Zon kon de Maan niet omarmen omdat hij haar zou doen smelten, en de Maan kon de Zon niet naderen omdat zij hem zou doven. Daarom hadden ze, ondanks hun grote liefde voor elkaar, geen andere keuze dan uit elkaar te gaan.
Dit bedroefde de Maan enorm, die onophoudelijk huilde en huilde. Haar tranen vielen op de aarde en bereikten de Atlantische Oceaan, maar omdat het zoete tranen waren, wees de oceaan ze af. Zo werd, uit de tranen van de ongelukkige Maan, de Amazone-rivier geboren.”
Het album ‘The Amazon – Where the Moon Wept’ bestaat uit twee delen: ‘Encounters at Daylight’ en ‘Whispers from the Dark’, die de rijke geluidswereld van het Tambopata National Reserve in Peru laten horen. Izabela Dłużyk vangt een breed scala aan geluiden, waaronder die van insecten, vogels, kikkers, apen en de Tambopata-rivier, en biedt zo een intieme blik in het junglebestaan. Haar scherpe luistervaardigheid stelde haar in staat om talrijke soorten te identificeren en vast te leggen, zoals de strepige raketkikker (Allobates trilineatus) en de verkondigers bij uitstek van het regenwoud, de luidruchtige brulapen.
Dłużyk nodigt luisteraars uit om met haar mee te reizen door het levendige geluidslandschap van de Amazone. In een chronologisch verloop laat zij horen hoe insecten en kikkers elkaar gedurende opeenvolgende uren overlappen. Naarmate de tijd verstrijkt, geeft de ene groep levende wezens in het woud het stokje door aan de andere. Dit is bijzonder merkbaar vlak voor de dageraad. Voordat de vogels beginnen te zingen, klinkt er eerst een opmars van krekels en kikkers, wat een luid en intrigerend geluid oplevert. En ’s nachts, zeker ’s nachts kan het geluid in het bos zich manifesteren in frequenties die we niet gewend zijn.
Wanneer een soundrecordist een opname maakt, bevindt deze persoon zich op die specifieke plek en is gespitst op elementen die zijn of haar interesse wekken. Het succes van een opname ligt echter in het vermogen om deze luisterervaring te delen en iemand het gevoel geven bevoorrecht te zijn om de wereld door de oren van een ander te ervaren. En dat is precies wat Izabela Dłużyk met ‘The Amazon – Where the Moon Wept’ doet.
‘The Amazon – Where the Moon Wept’ volgt de overgang van dag naar nacht, met nummers als ‘Frog Chorus at Dusk’ die het begin van de nachtelijke geluiden markeren. Het laatste nummer, ‘Tropical Storm’, benadrukt de cruciale rol van stormen in het voeden van het ecosysteem van het regenwoud.
Uit de linernotes:
“In het Peruaanse regenwoud duurt het regenseizoen van oktober tot maart, met zware regenval die de natuur en dieren voedt. Dit is een ideale tijd voor het broedseizoen. In januari en februari kan het dagenlang onophoudelijk regenen, wat leidt tot overstromingen. Een opname uit november laat horen hoe zachte regendruppels overgaan in een hevige storm, begeleid door insecten en kikkers. Naarmate de storm afneemt, keren de geluiden van de nachtelijke jungle terug. Door aandachtig te luisteren kunnen we misschien de oude legende van de Amazone horen, over de maan en haar onmogelijke liefde.”
En zo reizen we in het voetspoor van Alexander von Humboldt van klinkende getallen naar de maan die huilde.
Klinkende getallen
De grote Latijns-Amerikaanse expeditie van Alexander von Humboldt was een symfonie van cijfers en observaties: temperatuurmetingen op verschillende hoogtes en breedtegraden; nauwkeurige bepalingen van lengte- en breedtegraden; registratie van magnetische afwijkingen en ‘stormen’; observaties van geologische lagen en mineralen.
Deze metingen vormden de basis voor zijn baanbrekende werk in de fysische geografie en meteorologie, waarbij hij concepten als isothermen en isobaren introduceerde.
De huilende maan
Tijdens een zonsverduistering noteerde Von Humboldt een fascinerend fenomeen:
“Witte puntjes die direct na de zonsverduistering aan- en uitsprongen op de maan, als een flikkerend licht.”
Er zijn meerdere verklaringen voor het door Humboldt waargenomen fenomeen. Of een daarvan de maan is die huilde? Waarschijnlijk niet. De gebeurtenis illustreert wel Von Humboldt’s vermogen om wetenschappelijke observatie te combineren met een levendige verbeelding.
Miguel Angel Crozzoli – Sounding Numbers (KAIROS)
Izabela Dłużyk – The Amazon – Where the Moon Wept (LOM)
Foto’s ‘The Amazon – Where the Moon Wept’ © Izabela Dłużyk
Bronnen:
Andrea Wulf – De uitvinder van de natuur. Het avontuurlijke leven van Alexander von Humboldt (Atlas Contact)
Eric Palmen – Alexander von Humboldt, milieuactivist avant la lettre
Roos van der Lint – Alexander von Humboldt (1769-1859) Verloren held van de wetenschap
Banzeiro is de rockende golfslag van een boot of kano op de Amazone. Banzeiro is een website die aandacht vraagt voor de Amazone als belangrijk klimaatcontrolecentrum van de wereld.
De redactie van Banzeiro is volledig onafhankelijk en vrij van commerciële belangen. Het team wordt niet beïnvloed door derde partijen en laat zich niet leiden door externe meningen. Hierdoor kunnen zij een stem geven aan diegenen die niet gehoord worden, met name de bewoners van de Amazone. Feitelijke informatie staat centraal bij Banzeiro. In een tijd waarin het steeds lastiger wordt om waarheid van onwaarheid te onderscheiden, blijft Banzeiro zijn lezers voorzien van het echte verhaal.
Met iDEAL kun je via de beveiligde omgeving van je eigen bank de golfslag van Banzeiro ondersteunen. Hier: