Geographie der Pflanzen in den Tropen-Ländern; ein Naturgemälde der Anden
De Duitse geograaf, natuurvorser en ontdekkingsreiziger Alexander von Humboldt (1769 – 1859) was een uitzonderlijk observator die zijn sterke interesse koppelde aan een scherp waarnemingsvermogen. Zijn vermogen om de wereld diep in het gezicht te kijken, leidde tot baanbrekende inzichten over de onderlinge verbondenheid in de natuur en inspireert tot op heden wetenschappers en kunstenaars. In zijn voetspoor treden, bewust of onbewust, de Argentijnse componist en saxofonist Miguel Angel Crozzoli en de Poolse soundrecordist Izabela Dłużyk.
Humboldt’s benadering van observeren ging verder dan alleen kijken; hij verbond zich op een diep niveau met de plekken die hij bezocht. Hij voerde niet alleen wetenschappelijke metingen uit, maar ervoer de natuur ook met gevoel.
Zijn visie werd onder andere gevormd door zijn vriendschap met Johann Wolfgang von Goethe. Van Goethe leerde Humboldt dat kunst essentieel is voor een goed begrip van de wonderen der natuur.
Hij richtte zijn aandacht op de onderlinge samenhang van natuurlijke elementen en het begrijpen van het ‘web van het leven’, zoals Humboldt-biograaf Andrea Wulf beschrijft in haar boek ‘De uitvinder van de natuur’. Een treffend voorbeeld hiervan is zijn ‘Naturgemälde’, een schets die hij maakte tijdens zijn beklimming van de Chimborazo-vulkaan in 1802, waarin verschillende aspecten van de natuur worden geïntegreerd.
In onze moderne tijd is Humboldt’s methode van diepgaande observatie en aanwezigheid relevanter dan ooit. Bovendien biedt zijn combinatie van wetenschap en emotionele verbinding met de natuur een model voor een meer geïntegreerde aanpak van actuele milieukwesties, wat essentieel is voor het aanpakken van problemen zoals de klimaatcrisis en de plundering van de Amazone.
Dit roept de vraag op: zouden kunst en wetenschap meer moeten samenwerken? Ik vroeg het eerder aan de Australische componist, kunstenaar, curator en ‘philosopher of sound’ Lawrence English.
Lawrence English: “Kunst kan geen directe oplossingen bieden voor wereldproblemen, maar het kan mensen aanmoedigen om anders over deze problemen na te denken en betere vragen te stellen. In het hedendaagse onderwijs ligt de focus vaak op het beantwoorden van vragen door middel van uit het hoofd leren, maar de echte uitdaging is dat we moeten nadenken over hoe we betere vragen kunnen formuleren. Dit kan leiden tot andere antwoorden dan die we tot nu toe hebben gehad, omdat de huidige antwoorden vaak niet het gewenste resultaat opleveren. Er moet een dialoog zijn, en die dialoog moet serieus worden genomen. Beide partijen moeten erkennen wat deze dialoog moet bereiken: het erkennen van de complexiteit van onze problemen en ze niet op dezelfde manier benaderen.”
Nieuwsgierigheid wekken en vragen oproepen door middel van emotionele transgressie is ook het doel van het album ‘Sounding Numbers’ van Miguel Angel Crozzoli.
Wetenschap en muziek
Miguel Angel Crozzoli is een Argentijnse componist, saxofonist en Ph.D.-kandidaat in Culturele Studies. Hij studeerde Europese compositie en jazz in Argentinië en behaalde een masterdiploma aan het Rhythmic Music Conservatory in Kopenhagen. Momenteel doet hij onderzoek aan het Intelligent Instruments Lab in Reykjavik, IJsland. Zijn werk richt zich op de kruisbestuiving van muziek, nieuwe technologieën, data en AI, met bijzondere aandacht voor de rol van de kunsten in kritisch denken en perceptie.
‘Sounding Numbers’ zet klimaatgegevens om in muziek met behulp van sonificatietechnieken, waarbij data wordt getransformeerd naar geluid. De componist gebruikt deze methode om klimaatgegevens en muziek te combineren.
Crozzoli’s unieke aanpak combineert gangbare instrumenten, zoals de saxofoon (Miguel Angel Crozzoli, Calum Builder), cello (Ida Nørby) en contrabas (Johannes Nästesjö), met elektronica (Valeria Miracapillo) en vrouwelijke vocalisaties (Jūra Šedytė) om een impactvolle muzikale ervaring te creëren.
‘Sounding Numbers’ bestaat uit twee delen: ‘I Am the Forest’ en ‘I Am the Ocean’.
Crozzoli begon het project met een diepgaande analyse van gegevens over ontbossing en oceanische vervuiling, die hij vervolgens omzette in geluid. Het werk combineert hedendaagse muziek met zogenaamde ‘data artivism’, waarbij de emotionele perceptie van data wordt ingezet om sociale actie te stimuleren.
Ik ben het Bos
‘I Am the Forest’ is geïnspireerd op de ecologische theorie van ‘niche hypotheses’, die de relatie tussen organismen en hun omgeving onderzoekt. Crozzoli heeft ontbossingsgegevens van Global Forest Watch gebruikt als inspiratie, wat een sterke relatie legt met actuele milieukwesties. De uitvoering creëert complexe, indringende geluidsstructuren die de luisteraar, in de woorden van de componist, “onderdompelen in een droomachtige scène van een fictieve traditie van een mysterieuze boscultuur”.
Wie wel eens in een bos komt, weet dat het er nooit echt stil is. Tropische regenwouden bieden ’s nachts een spektakel van geluiden, voortkomend uit een breed scala aan dieren, waaronder kikkers, krekels en cicades. Dit dynamische geluidslandschap is niet alleen fascinerend, maar ook essentieel voor het behoud van biodiversiteit en de ecologische gezondheid van deze unieke ecosystemen.
Miguel Angel Crozzoli vangt deze systemen in vier muzikale delen met de aansprekende titels: ‘Breathe me in’, ‘In silent eternity’, ‘Untold and secret chants’ en ‘A bliss of immensity’. Hij doet dat niet door field recordings in te zetten, al lijken de indringende performances hier regelmatig op aan te sluiten.
‘I Am the Forest’ wordt door de componist gepresenteerd als een installatie die zich richt op klimaatnoodtoestanden, maar hij noemt het ook een “participatieve geluidsinstallatie”. Het werk nodigt luisteraars uit om via de muziek te luisteren naar de zorgwekkende toestand van ’s werelds bossen, die wordt beïnvloed door klimaatverandering en plundering.
Ik ben de Oceaan
‘I Am the Ocean’ is gebaseerd op gegevens van de U.S. Environmental Protection Agency (EPA) en het boek ‘Hyperobjects’ van Timothy Morton, professor aan de Rice University in Houston, Texas.
‘Hyperobjects: Philosophy and Ecology after the End of the World’, de volledige titel, introduceert een nieuwe benadering van ecologie en filosofie. Het concept van hyperobjecten verwijst naar entiteiten van enorme proporties in tijd en ruimte die onze traditionele ideeën over wat een ‘ding’ is bevragen. Voorbeelden zijn klimaatverandering, kernwapens en de hoeveelheid verpakkingsmateriaal in de wereld, die zo omvangrijk zijn dat ze zich onttrekken aan ‘normale’ waarneming.
Morton onderzoekt hoe hyperobjecten ons denken, samenleven en onze ervaring van politiek, ethiek en kunst beïnvloeden. Het boek stelt dat het ‘einde van de wereld’ al heeft plaatsgevonden, en de concepten wereld, natuur en milieu hun oorspronkelijke betekenis verliezen.
Morton pleit in zijn boek voor een herziening van ons denken om de huidige wereld te begrijpen en schetst een postmoderne ecologische benadering.
De compositie ‘I Am the Ocean’ van Miguel Angel Crozzoli wil de luisteraar bewust maken van de veranderingen in de oceanische systemen door wereldwijde opwarming en stijgende zeespiegels. De muziek is krachtig en mysterieus, en trekt de luisteraar mee in een ervaring waarin veranderende stromingen en stijgende getijden bijna letterlijk voelbaar zijn.
In beide composities combineert de muziek gelaagde elektronische texturen met melodische, lyrische elementen. De componist gebruikt een notatiemethode die formele partituren mengt met grafische scores, terwijl uitvoerders ruimte krijgen voor eigen creatieve interpretatie. Er onstaat zo een klankwereld waarin de muzikant niet alleen uitvoerder is, maar ook actief als vormgever.
‘Sounding Numbers’ wil nieuwsgierigheid wekken en vragen oproepen door het publiek bewust te confronteren met de grenzen van emotionele ervaringen en onbekende of ongemakkelijke aspecten, zoals de door de mens veroorzaakte klimaat- en milieucrisissen.
Humboldt in het regenwoud
Humboldt’s expeditie door onder meer grote delen van het Zuid-Amerikaanse regenwoud, samen met natuuronderzoeker Aimé Bonpland (1773-1858) van 1799 tot 1804, legde de basis voor zijn revolutionaire inzichten in de natuur. Tijdens hun reis langs de Orinoco-rivier in Venezuela drongen ze diep door in onontgonnen gebieden, waar ze uitgebreide observaties maakten van de lokale ecosystemen.
Humboldt’s methodische aanpak omvatte zorgvuldige metingen van plantengroei, temperatuur en luchtdruk. Hij ontdekte het verkoelende effect van het regenwoud en begreep als eerste de cruciale rol ervan in waterbehoud en het voorkomen van bodemerosie.
Zijn holistische benadering, waarbij de natuur niet alleen wetenschappelijk werd bestudeerd maar ook met gevoel en respect werd ervaren, maakte hem tot een voorloper op het gebied van ecologie en milieubewustzijn.
In de wolken
Een Bos. Een Oceaan. Er zijn verschillen, maar ook overeenkomsten.
In 1995 reisde ik voor het eerst per boot over de Rio Solimões (Amazonerivier) naar Três Fronteiras (Drie Grenzen) in het boven Amazonegebied, waar de grenzen van Brazilië, Peru en Colombia samenkomen.
Het weer in de Amazone kan snel omslaan. Ik bevond mij in een klein bootje op een meer in Peru, net over de grens met Brazilië. Samen met een gids zocht ik naar een groot soort kaaiman die daar zou leven en die ik wilde fotograferen. Het was een heldere avond. Er was geen wolk te zien. Tot een kwartier later. We waren midden op het water. Plotseling werd het donker. Een klap. Bliksem schoot door de lucht. Voor we konden reageren, sloeg de regen keihard neer. Zo dicht was de muur van water dat ik mijn gids, die vlak voor mij zat, nauwelijks kon zien. Ook de lichtbundel van mijn Maglite lantaren verdronk in de watermassa.
De eigenschappen van wolken boven het Amazonewoud en die boven de oceanen lijken op elkaar. Door de aanwezigheid van een grote hoeveelheid vocht in de lucht en een lage concentratie van zwevende deeltjes worden de waterdruppels die door condensatie op die deeltjes ontstaan, snel groter. Ze krijgen in hoog tempo voldoende massa om omlaag te vallen. Daardoor kan het van het ene op het andere moment gaan plenzen.
De intieme jungle
Izabela Dłużyk, een blinde Poolse geluidskunstenaar, verwezenlijkte haar droom om het Amazoneregenwoud vast te leggen met haar in 2024 uitgebrachte album ‘The Amazon – Where the Moon Wept’.
De opmerkelijke titel is, volgens de linernotes van de maakster, gebaseerd op een oude legende:
“Er was eens, in een tijd waarin dieren konden spreken, dat de Zon en de Maan verliefd werden op elkaar. Helaas, zoals de tijd leerde, was hun liefde gedoemd om nooit vervuld te worden. De Zon kon de Maan niet omarmen omdat hij haar zou doen smelten, en de Maan kon de Zon niet naderen omdat zij hem zou doven. Daarom hadden ze, ondanks hun grote liefde voor elkaar, geen andere keuze dan uit elkaar te gaan.
Dit bedroefde de Maan enorm, die onophoudelijk huilde en huilde. Haar tranen vielen op de aarde en bereikten de Atlantische Oceaan, maar omdat het zoete tranen waren, wees de oceaan ze af. Zo werd, uit de tranen van de ongelukkige Maan, de Amazone-rivier geboren.”
Het album ‘The Amazon – Where the Moon Wept’ bestaat uit twee delen: ‘Encounters at Daylight’ en ‘Whispers from the Dark’, die de rijke geluidswereld van het Tambopata National Reserve in Peru laten horen. Izabela Dłużyk vangt een breed scala aan geluiden, waaronder die van insecten, vogels, kikkers, apen en de Tambopata-rivier, en biedt zo een intieme blik in het junglebestaan. Haar scherpe luistervaardigheid stelde haar in staat om talrijke soorten te identificeren en vast te leggen, zoals de strepige raketkikker (Allobates trilineatus) en de verkondigers bij uitstek van het regenwoud, de luidruchtige brulapen.
Dłużyk nodigt luisteraars uit om met haar mee te reizen door het levendige geluidslandschap van de Amazone. In een chronologisch verloop laat zij horen hoe insecten en kikkers elkaar gedurende opeenvolgende uren overlappen. Naarmate de tijd verstrijkt, geeft de ene groep levende wezens in het woud het stokje door aan de andere. Dit is bijzonder merkbaar vlak voor de dageraad. Voordat de vogels beginnen te zingen, klinkt er eerst een opmars van krekels en kikkers, wat een luid en intrigerend geluid oplevert. En ’s nachts, zeker ’s nachts kan het geluid in het bos zich manifesteren in frequenties die we niet gewend zijn.
Wanneer een soundrecordist een opname maakt, bevindt deze persoon zich op die specifieke plek en is gespitst op elementen die zijn of haar interesse wekken. Het succes van een opname ligt echter in het vermogen om deze luisterervaring te delen en iemand het gevoel geven bevoorrecht te zijn om de wereld door de oren van een ander te ervaren. En dat is precies wat Izabela Dłużyk met ‘The Amazon – Where the Moon Wept’ doet.
‘The Amazon – Where the Moon Wept’ volgt de overgang van dag naar nacht, met nummers als ‘Frog Chorus at Dusk’ die het begin van de nachtelijke geluiden markeren. Het laatste nummer, ‘Tropical Storm’, benadrukt de cruciale rol van stormen in het voeden van het ecosysteem van het regenwoud.
Uit de linernotes:
“In het Peruaanse regenwoud duurt het regenseizoen van oktober tot maart, met zware regenval die de natuur en dieren voedt. Dit is een ideale tijd voor het broedseizoen. In januari en februari kan het dagenlang onophoudelijk regenen, wat leidt tot overstromingen. Een opname uit november laat horen hoe zachte regendruppels overgaan in een hevige storm, begeleid door insecten en kikkers. Naarmate de storm afneemt, keren de geluiden van de nachtelijke jungle terug. Door aandachtig te luisteren kunnen we misschien de oude legende van de Amazone horen, over de maan en haar onmogelijke liefde.”
En zo reizen we in het voetspoor van Alexander von Humboldt van klinkende getallen naar de maan die huilde.
Klinkende getallen
De grote Latijns-Amerikaanse expeditie van Alexander von Humboldt was een symfonie van cijfers en observaties: temperatuurmetingen op verschillende hoogtes en breedtegraden; nauwkeurige bepalingen van lengte- en breedtegraden; registratie van magnetische afwijkingen en ‘stormen’; observaties van geologische lagen en mineralen.
Deze metingen vormden de basis voor zijn baanbrekende werk in de fysische geografie en meteorologie, waarbij hij concepten als isothermen en isobaren introduceerde.
De huilende maan
Tijdens een zonsverduistering noteerde Von Humboldt een fascinerend fenomeen:
“Witte puntjes die direct na de zonsverduistering aan- en uitsprongen op de maan, als een flikkerend licht.”
Er zijn meerdere verklaringen voor het door Humboldt waargenomen fenomeen. Of een daarvan de maan is die huilde? Waarschijnlijk niet. De gebeurtenis illustreert wel Von Humboldt’s vermogen om wetenschappelijke observatie te combineren met een levendige verbeelding.
Miguel Angel Crozzoli – Sounding Numbers (KAIROS)
Izabela Dłużyk – The Amazon – Where the Moon Wept (LOM)
Foto’s ‘The Amazon – Where the Moon Wept’ © Izabela Dłużyk
Bronnen:
Andrea Wulf – De uitvinder van de natuur. Het avontuurlijke leven van Alexander von Humboldt (Atlas Contact)
Eric Palmen – Alexander von Humboldt, milieuactivist avant la lettre
Roos van der Lint – Alexander von Humboldt (1769-1859) Verloren held van de wetenschap
Banzeiro is de rockende golfslag van een boot of kano op de Amazone. Banzeiro is een website die aandacht vraagt voor de Amazone als belangrijk klimaatcontrolecentrum van de wereld.
De redactie van Banzeiro is volledig onafhankelijk en vrij van commerciële belangen. Het team wordt niet beïnvloed door derde partijen en laat zich niet leiden door externe meningen. Hierdoor kunnen zij een stem geven aan diegenen die niet gehoord worden, met name de bewoners van de Amazone. Feitelijke informatie staat centraal bij Banzeiro. In een tijd waarin het steeds lastiger wordt om waarheid van onwaarheid te onderscheiden, blijft Banzeiro zijn lezers voorzien van het echte verhaal.
Met iDEAL kun je via de beveiligde omgeving van je eigen bank de golfslag van Banzeiro ondersteunen. Hier: