Actuele grafieken van het Braziliaanse Instituut voor Ruimteonderzoek (Inpe) tonen aan dat de ontbossing in de Braziliaanse Amazone in de tweede helft van dit jaar een dalende lijn vertoont. Tegelijkertijd wordt het noorden van het gebied getroffen door de hevigste droogte in meer dan een eeuw.
Delen van de Braziliaanse deelstaat Amazonas bevinden zich op dit moment in een noodsituatie. Er zijn meer dan duizend branden ontstaan en rivieren zijn veranderd in woestijnen. Geïsoleerde gemeenschappen hebben moeite om aan eten en drinken te komen.
De droogte, verergerd door het fenomeen El Niño, treft zo’n 500.000 inwoners. Dit jaar is El Niño bijzonder krachtig en zorgt op veel plaatsen voor een recorddaling van het waterpeil.
De aantallen branden in de afgelopen twee maanden in het noorden van het land, met name in Amazonas, behoren tot de hoogste sinds het begin van de registratie door Inpe in 1998. September van dit jaar was de op één na slechtste maand voor de staat wat betreft het aantal actieve brandhaarden, in negatieve zin slechts overtroffen door september vorig jaar.
Sinds 2020 heeft het droge seizoen in Amazonas hoge aantallen brandhaarden gezien. Zo was de maand juli in 2020 de slechtste juli ooit geregistreerd. Net als augustus 2021 het hoogste aantal brandhaarden voor die periode telde. En daarna volgde dus september 2022. Dit jaar zal oktober afsluiten met de hoogste hoeveelheid brandhaarden voor die maand (de tabel hieronder van het Queimadas programma van Inpe voor Amazonas toont gegevens tot 27/10).
Na lange tijd op de vierde plaats te hebben gestaan in de ranglijst van ontbossing in het Amazonegebied, schoof de staat in 2021 en 2022 op naar de tweede plaats. Dit jaar staat Amazonas voorlopig op plaats drie. De kettingzagen razen met name in het zuidelijke deel van de staat, in de gemeenten Lábrea en Apuí, en rond de BR-319 vooruitlopend op de restauratie en verharding van de snelweg van 870 kilometer van Porto Velho naar Manaus, dwars door het woud.
BR-319 – Careiro Castanho, Amazonas (Foto’s © Raphael Alves*)
Branddriehoek
In het vochtige tropische regenwoud zijn er voor een brand drie voorwaarden nodig: een droog klimaat, veel organisch materiaal dat zich ophoopt op de grond en iemand die een aansteker gebruikt.
Tussen juli en oktober is er in het Amazonegebied een droge periode waarin de kans op branden het grootst is, maar zonder de aanwezigheid van de twee andere factoren hoeft de situatie niet uit de hand te lopen.
Echter, sinds 2019 is de ontbossing in de hele regio enorm toegenomen, grotendeels door de nalatigheid en lakse houding van de toenmalige Braziliaanse president, Jair Bolsonaro (PL) ten aanzien van de klimaatcrisis. Deelstaatregeringen in het Amazonegebied die met Bolsonaro sympathiseerden, deden weinig of niets tegen ontbossers, landzwendelaars en illegale indringers in inheemse gebieden, waardoor de vernietiging onverminderd kon doorgaan.
In augustus van het eerste jaar van de Bolsonaro regering bereikte het aantal brandhaarden in het Amazonegebied bijna 31.000, het hoogste aantal sinds 2010. Vorig jaar steeg dit aantal naar meer dan 33.000 in dezelfde maand. In september 2022 waren er meer dan 41.000 brandhaarden, ook het hoogste aantal sinds 2010. Het tweede en derde element van de branddriehoek (veel organisch materiaal en een brandende lucifer) waren volop aanwezig, het eerste element minder. Het waren geen bijzonder droge jaren. De vochtigheidsgraad was relatief hoog voor die periode.
Dit hele scenario is dit jaar veranderd. Sinds Luiz Inácio Lula da Silva (PT) president is, zijn de handhavingsmaatregelen hervat en zijn er plannen gemaakt om de ontbossing te bestrijden. Minister van Milieu Marina Silva heeft milieuwaakhond Ibama terug het veld in gestuurd, met als gevolg dat de problemen in de Amazone aantoonbaar zijn afgenomen. Het aantal meldingen van ontbossing tussen januari en september is dit jaar bijna gehalveerd in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar. Er is nog steeds wel ontbossing, maar de hoeveelheid organisch materiaal op de bodem is afgenomen.
Aan de andere kant is de klimaatsituatie echter gekanteld. Een combinatie van El Niño, een fenomeen dat het water van de Stille Oceaan opwarmt en meer hitte naar de Amazone brengt, en een stijging van de watertemperatuur in de Atlantische Oceaan, heeft de rivieren in de regio getroffen met de langste droogte ooit.
Het Nationale Instituut voor Amazone Onderzoek (INPA) in Manaus, dat verbonden is aan de federale regering, verklaarde dat het opwarmen van oceaanwater in de Noord-Atlantische Oceaan vergelijkbare effecten heeft op het bos als El Niño, hoewel beide fenomenen zich voordoen in verschillende delen van de Amazone. Met andere woorden, zowel El Niño als het opwarmen van oceaanwater verminderen de neerslag in het gebied. De meteorologische dienst van INPA noemt het gelijktijdig optreden van deze twee gebeurtenissen “zorgwekkend”.
Niet veranderd is dat mensen brand stichten in recent ontboste gebieden voor eigen gewin.
Niemand in het gebied zou nog met lucifers moeten spelen
“De Amazone heeft veel geluk gehad dat er tijdens de regering van Bolsonaro geen El Niño was”, betoogde eerder Érika Berenguer, een Braziliaanse onderzoeker verbonden aan de Universiteit van Oxford en een van de belangrijkste experts op het gebied van branden in de Amazone.
De wetenschapper gaf met deze opmerking aan dat ondanks de inspanningen om ontbossing te bestrijden, er nog steeds omstandigheden kunnen optreden die zeer gunstig zijn voor branden. Als dan een lucifer wordt aangestoken in een ontbost gebied, is de kans op verspreiding en het veroorzaken van een bosbrand aanzienlijk hoger.
Echter, de El Niño van dit jaar is niet de enige verklaring voor wat er aan de hand is. De klimaatcrisis en de opwarming van de aarde hebben het fenomeen verergerd en daarmee de droogte. Niemand in het gebied zou nog met lucifers moeten spelen.
Bronnen: Inpe, Amazônia Real, Agência Pública
*Fotograaf Raphael Alves uit Manaus brengt de watercyclus in Amazonas in beeld sinds de historische overstroming en wateroverlast van 2009. Dit leidde onder andere tot series als ‘Quando as águas’ – ‘When the waters’ en ‘Riversick’, en tot deelname aan de reizende fototentoonstelling ‘Amazônia | Os Extremos’ – ‘Amazônia | De Extremen’, een initiatief van het onafhankelijke persbureau Amazônia Real.
Banzeiro is de rockende golfslag van een boot of kano op de Amazone. Banzeiro is een website die aandacht vraagt voor de Amazone als belangrijk klimaatcontrolecentrum van de wereld.
De redactie van Banzeiro is volledig onafhankelijk en vrij van commerciële belangen. Het team wordt niet beïnvloed door derde partijen en laat zich niet leiden door externe meningen. Hierdoor kunnen zij een stem geven aan diegenen die niet gehoord worden, met name de bewoners van de Amazone. Feitelijke informatie staat centraal bij Banzeiro. In een tijd waarin het steeds lastiger wordt om waarheid van onwaarheid te onderscheiden, blijft Banzeiro zijn lezers voorzien van het echte verhaal.
Met iDEAL kun je via de beveiligde omgeving van je eigen bank de golfslag van Banzeiro ondersteunen. Hier: